Wat de ezel van filosoof Buridanus me leert over innovatie...

Vorig jaar passeerde in deze blog al de Middeleeuwse filosoof Willem Van Ockham, bekend door zijn scheermes. Hij was pionier in Lean management en stelde al dat je best die hypothese verkiest die gepaard gaat met het minste aantal assumpties. Zoals dat wel meer het geval is bij filosofen waarbij leiderschap niet vreemd is, zorgen ze vaak voor leerlingen die nog wijzer worden. Dat was niet anders bij Van Ockham. Johannes Buridanus trad resoluut in de voetsporen van zijn leermeester en omarmde ook het nominalisme: de mens benoemt de werkelijkheid om zich met woorden en namen maar die mogen niet verward worden met bestaande, reële entiteiten.

In mijn stapel vakantielectuur ligt het boek 'De toekomst van het brein' van Michio Kaku. Bij het lezen van de eerste hoofdstukken krijg ik een aha-erlebnis die me doet denken aan die nominalisten. We lijken immers allemaal onze eigen werkelijkheid te zien, gedetermineerd door ons brein en door onze omgeving. Het boek besteedt nogal wat aandacht aan het definiëren van bewustzijn. Definitie van de auteur: bewustzijn is een proces waarin met behulp van meerdere teruggekoppelde variabelen (zoals temperatuur, ruimte en tijd en de relatie tot anderen) een model van de wereld wordt gevormd om daarmee bepaalde doelen te bereiken (zoals het vinden van een partner, voedsel of een schuilplaats). Dat betekent meteen dat er verschillende bewustzijnsniveaus zijn. Niveau 0 impliceert het enkel reageren op externe parameters, zoals bv. een thermostaat en planten doen. Bij niveau 1 is er inzicht in de plaats van het organisme (bv. reptielen) in de ruimte, wat activiteiten in de hersenstam impliceert. Bij niveau 2 is er sprake van sociale omgang (bv. zoogdieren) en een hogere activiteit in het limbisch systeem van de hersenen. De mens tot slot zit op niveau 3 en kan simulaties doen van de toekomst.

Menselijk bewustzijn schept dus een model van de wereld en kan op basis daarvan simulaties doen in de tijd. Die mogelijkheid hebben we te danken aan een sterk ontwikkelde prefrontale schors in de hersenen.  Die tak van de hersenen slaagt erin om alle visuele en andere inputs die we ontvangen te evalueren door ze naar de toekomst te extrapoleren en de uitkomst te selecteren die het best mogelijke alternatief biedt. Veel dieren kunnen zich enkel beroepen op informatie die hun zintuigen aanreiken. Die kan tegenstrijdig zijn. Een muis zal bv. aangetrokken worden door een stuk kaas. Als ze bij het naderen van die kaas een elektrische schok voelt, krijgt ze een signaal om weg te lopen van de kaas. Maar eens ze wegloopt, wordt ze terug aangetrokken door dezelfde kaas.  Twee conflicterende terugkoppelingen brengen de muis in opperste verwarring. En dan komt Buridanus om de hoek loeren en meerbepaald zijn denkbeeldige ezel. Die wordt precies in het midden tussen 2 dezelfde hooibalen gezet. De ezel kan niet kiezen tussen beiden en sterft uiteindelijk van de honger.

In de prefrontale schors ligt ongetwijfeld de bron van ondernemerschap en innovatie. Mensen die meer moeite hebben om zich een beeld van de toekomst te vormen zullen meer moeite hebben om op basis van diverse informatie het best mogelijke alternatief te selecteren. Innoveren vraagt continu om keuzes te maken: welke klanten bedienen we eerst, welke features zijn er echt nodig, hoeveel gaan we aanrekenen, wat doen we zelf en wat besteden we uit...Denken in scenario's: het is iets wat schakers perfect onder de knie hebben, maar ook pas na jaren training. Hoewel sommigen uiteraard profiteren van een natuurlijk talent, is het weinig waarschijnlijk dat het merendeel van de ondernemers het zonder training onder de knie krijgen. Clou van die training is het denken in causaliteit: als A gebeurt zal B gebeuren wat dan weer C of D tot gevolg zal hebben. Eens de scenario's zo vorm krijgen kan pas een doordachte keuze gemaakt worden. Dit is meteen de kern bij het opstellen van een goede (innovatie)strategie...