Wat een dollarveiling mij leert over innovatie...

De definitieve wende lijkt vorige week ingezet te zijn in het dossier van Uplace. Hoewel dit project een voorbeeld is van ambitieus ondernemerschap, vooral niks mis mee, toont het aan dat de maatschappelijke meerwaarde bij zo'n project niet bepaald een absoluut begrip is. Wat voor de één economisch potentieel is, betekent voor de andere economische of sociale afbraak, afhankelijk van hun positie en perspectief.

Er zijn zo wel meerdere politiek beladen dossiers, om Oosterwheel niet te noemen. Het zijn wat mij betreft ook mooie varianten op wat de economist Martin Shubik beschreef als de 'Dollar Auction'. Hij beschrijft een veiling van een standaard dollarbiljet. De hoogste bieder krijgt het dollarbiljet. Er is wel één extra spelregel tov een gewone veiling: diegene die het voorlaatste bod deed, moet dat bedrag zelf betalen. Zo'n veiling begint uiteraard met een bod van 5 cent, waarna al snel iemand 10 cent biedt. En dan is de val gespannen: vanaf dat moment is er immers altijd een voorlaatste bieder en die zal trachten om zich uit die positie te manoeuvreren. Het bod loopt zo geleidelijk op tot 99 cent en jawel overschrijdt daarna de 1 dollar. Hoe hoger de biedingen, hoe groter de drijver om niet als voorlaatste bieder achter te blijven. Bij een bod van 2 dollar verliest de hoogst biedende weliswaar ook al 1 dollar, maar de voorlaatste bieder verliest meer, bv. 1 dollar 99 cent. Dossiers met een hoge maatschappelijke impact als Oosterwheel zitten ook een in opbod scenario waarin de laatste bieder weliswaar een te hoge prijs betaalt, maar vermijdt dat hij met lege handen achterblijft in tegenstelling tot de concurrent.

De Dollar Auction is zelf een voorbeeld van wat je een Escalatie van Commitment kunt noemen. Mensen gaan zich geleidelijk veel sterker achter een beslissing scharen met een grotere besteding van middelen en tijd. Hun commitment wordt als het ware een lock-in.  En dat ondanks het inzicht dat de volharding meer geld gaat kosten dan ze opbrengt. Wat gestart is als een rationele beslissing, wordt daardoor een irrationeel proces. Het is een fenomeen dat niet vreemd is in politieke middens, dat alle dagen zegeviert op beursvloeren wereldwijd en soms in militaire omgevingen helaas resulteert in veel onnodige slachtoffers. Maar ook managers zijn er niet ongevoelig voor. Het vraagt moed om een beslissing die eerst gefundeerd leek, uiteindelijk te herroepen door het inzicht dat de omgevingsvoorwaarden veranderd zijn. Wie al eens een innovatieproject heeft moeten stopzetten nadat het al ettelijke budgetoverschrijdingen had gekregen, weet waarover ik spreek.

Er bestaat maar één manier om de valkuil van de Dollar Auction te vermijden en dat is overleg voor aanvang van de veiling en samenwerking met de andere betrokkenen. Dat was meteen de pijler van het Nash-evenwicht van de afgelopen weekend verongelukte John Nash.  Er is ook maar één manier om een Escalatie van Commitment bij innovatie te vermijden: op tijd en stond je vorderingen laten valideren door collega's en het beoogde klantensegment. De Deense filosoof Kierkegaard die 160 jaar geleden stierf, vatte dat dan weer perfect samen als: "There are two ways to be fooled. One is to believe what isn't true. The other is to refuse to believe what is true."