Wat het Coanda effect mij leert over innovatie...

In 'analoge' tijden, ergens anno 1991, had ik het genoegen wekelijks ondergedompeld te worden in de cursus Stromingsleer van Professor Jan Mewis aan de KULeuven. Voor alle duidelijkheid: in deze cursus geen aandacht voor Schelde en IJzerbekken, maar wel voor de wijze waarop bijvoorbeeld het Scheldewater zich gedraagt als je met je sloep het water doorklieft. Een van de leidende inzichten daarbij baseert zich op een principe voor het eerst in kaart gebracht door de Roemeen Henri Coanda.

Met als vader een Roemeense generaal was het levenspad van Henri Coanda vanaf de geboorte bezegeld. Na zijn opleiding aan de militaire school vertoefde hij 2 jaar in België aan het Montefiore Instituut van de Universiteit Luik. Daar kwam hij in contact met de Italiaanse vliegtuigbouwer Gianni Caproni, in wie zijn atelier hij zijn eerste vliegtuig bouwde, de Coanda-1910. Bij testen met dit prototype vliegtuig stelde hij vast dat de omgevingslucht zich als het ware 'vastkleeft' aan de convexe wanden in plaats van een rechte lijn te volgen. Gevolg was dat zijn prototype beschadigd werd. Ontwerpers van vliegtuigen doen vandaag nog steeds hun voordeel met dit inzicht. Door vleugels immers een convexe vorm te geven, wordt de luchtstroom, die het vleugeloppervlak volgt, naar beneden afgebogen. Dit resulteert in een tegengestelde opwaartse kracht die bijdraagt aan het vliegvermogen.

De menselijke geest zit soms raar in mekaar.  Ik moest terugdenken aan dit Coanda-effect toen ik  vorige week een artikel las over strategische tegenpolen. Enerzijds heb je succesvolle bedrijven die uitgaan van een zeer sterke visie en recht door zee blijven vasthouden aan die visie. Rode draad is de aanwezigheid van een leider met als ambitie om  recht door zee op het doel af te gaan. Grote veranderingsoperaties zijn het summum om dat doel snel te halen. Iedere keer als er een hindernis opduikt, wordt ze straal genegeerd. Iedere keer als er een opportuniteit op het pad ligt die niet past in de visie, wordt die ook straal genegeerd. De organisatie daarentegen heeft, Coanda-gewijs, bij elke hindernis en opportuniteit de neiging om af te buigen. De stroming van leider en team verloopt zo niet meer parallel, met veel efficiëntieverlies tot gevolg. Je kan het Coanda effect in organisaties niet negeren...

Daar tegenover staan organisaties waarbij de leider elke hindernis of opportuniteit op de weg volgt. Het coanda-effect heeft echter zijn beperkingen. Als de 'Angle of Attack' (zie figuur) te groot wordt, kan de organisatie niet meer volgen. Het resultaat zijn diverse wervelingen die het vliegtuig in gevaar brengen. Het doel is dan ook ver weg...

Je hebt echter ook organisaties die zich onbewust goed bewust zijn van dit Coanda-effect. Ze gebruiken elke hindernis en opportuniteit die zich voordoet in hun voordeel om sneller hun doelstellingen te bereiken. Ze voorzien wat 'deflectoren' op de hindernis waardoor de organisatie (luchtstroom) in de goede richting wordt gestuurd en bijkomend nog meer draagvlak (lift) creëert. Ze beseffen dat verandering en innovatie een continu proces is en geen jaarlijkse momentopname...

Wat Alexander de Grote me leert over innovatie...

Een artikel over Midas Dekkers, prikkelde wat mijn 'onomastische' nieuwsgierigheid naar de oorsprong van de naam Midas. Meteen het begin van een reis naar de Klassieke Oudheid, meerbepaald het koninkrijk Frygië. Het situeerde zich in de regio rond het huidige Turkse Ankara. Midas was een van de legendarische koningen van dit door mythologie gedreven koninkrijk. Toen Midas de god van de muziek Apollon beledigde door te zeggen dat de god Pan mooiere muziek maakte, gaf die eerste hem behaarde ezelsoren. Dat waren nog eens tijden... Midasoren werden zo synoniem voor ezelsoren en de metafoor voor domheid. Ik heb met verbazing de verhitte discussies op de sociale media van de afgelopen weken gevolgd. Ze was rijkelijk bezaaid met midasoren.

Dit merkwaardig koninkrijk bracht nog een ander bekende personaliteit voor. Of hij nu al dan niet de vader is van Midas - de meningen daarover zijn verdeeld - laten we in het midden. Gordias was zijn naam. Toen de Frygiërs zonder koning zaten, decreteerde een orakel dat de eerste man die met met een ossenkar de stad binnenreed, koning moest worden. De arme boer Gordias had het vlaggen... Het juk van zijn ossenwagen werd met een goddelijke knoop verbonden met een disselboom. Wie er ooit slaagde om die knoop te ontwarren, was gebeiteld om heerser over de regio te worden volgens een orakel. Gedurfde uitspraken waren die orakels niet vreemd. Eigenlijk waren ze gedroomde initiators voor innovatie.

In de 4de eeuw voor Christus trok Alexander de Grote met zijn leger Frygië binnen. Toen hij hoorde van de Gordiaanse Knoop, hakte hij met één zwaard de knoop door. Het grote spreukenboek was weer toe aan een nieuwe versie voorzien van 'De Knoop Doorhakken' wat zoveel betekent als bij een moeilijk probleem met veel vastberadenheid toch een beslissing nemen.

Innovatie lijkt bij sommige bedrijven op een Gordiaanse Knoop. Dagelijks zijn er diverse moderne orakels die proclameren dat innovatie een must is. Wie de Gordiaanse Innovatieknoop kan ontwarren zal in zijn sector eer en glorie verdienen en er nog geld aan verdienen ook is dan de boodschap.  Maar zo'n orakels brengen weinig concreets bij  om de gemiddelde kmo, die overweldigd wordt door termen als blockchain, virtual en augmented reality en andere big data, verder te helpen. Bedrijven die proberen om de knoop te ontwarren met oude methodes blijven vaak gedesillusioneerd achter. 'De markt wil helemaal niet dat wij innoveren. Ze willen meer van hetzelfde, maar goedkoper. en sneller' Tot er plots een onverwachte speler in hun markt binnenvalt die lak heeft aan de heersende vooronderstellingen en gewoontes en onder het motto 'there are no rules' de innovatieknoop doorhakt door een totaal verschillend businessmodel in te voeren.  Alexander de Grote leert me dat het nemen van een beslissing om de uitdaging aan te gaan en geloof in eigen kunnen alvast een eerste belangrijke stap is op weg naar succes. Hij was verder ook sterk in het sluiten van strategische allianties om zijn doelen te bereiken. Voor je het weet ben je met die combinatie de Alexander de Grote van je sector...

Wat een ronde koe mij leert over innovatie...

"Hoe?  Komt melk echt van de koe? Die wordt toch gemaakt in een fabriek?" Aan het woord een leerling in het eerste jaar secundair. Je zou denken dat het broodjeaapverhaal is, maar ik krijg ze uit de eerste hand onder mijn dak. Vervang melk door vlees en je hebt een variante die ook al een paar keer de revue passeerde de voorbije jaren. Industrialisering van de voedingsketen heeft zo zijn gevolgen. Recent sprak een ondernemer me aan met de melding hoe erg het is dat jongeren geen inzicht meer hebben in de werking van onze maatschappij en dus ook niet in het feit hoe belangrijk ondernemingen zijn om die maatschappij duurzaam te maken. Gelijk heeft hij. Net op een moment dat ons financieringsmodel kraakt, lijkt het erop dat we vergeten zijn hoe dat model juist in mekaar zit. Hoe dat overheden gefinancierd worden. Hoe dat het creëren van tewerkstelling daarbij een belangrijke pijler is. Misschien brengt de spanning in het systeem net verlichting en inzicht. Leonard Cohen zaliger indachtig met de recente radio 1 sessie: 'There is a crack in everything, that's how the lights gets in'.

Maar terug naar de koe en een echt broodjeaapverhaal. Een landbouwer stelde vast dat de melkproductie van zijn veestapel aan het verminderen was. Hij had al diverse pogingen ondernomen om die trend te keren, bv. door de hoeveelheid en samenstelling van het veevoer aan te passen en door de 9de van Beethoven door de boxen te laten schallen. Ten einde raad klopt hij aan bij de lokale universiteit om een oplossing uit te werken. De universiteit ziet de opportuniteit en stelt, zoals dat hoort, een multidisciplinair team samen van professoren, geleid door een theoretische fysicus. Na 2 weken studiewerk, klopt de teamleider aan bij de landbouwer met de melding: "we hebben de oplossing, maar ze werkt alleen voor ronde koeien in een ruimte met vacuüm." De 'spherical cow' metafoor was een feit: je kan de complexe realiteit dusdanig vereenvoudigen om dingen te berekenen of zelfs gewoon een plaats te geven en daardoor volledig vervreemden van diezelfde realiteit.

Nochtans is zo'n ronde koe soms best wel handig. De complexiteit van onze maatschappij zou anders leiden tot een volledige stilstand. Geen enkel initiatief van enige schaal kan perfect voorspellen welke impact het genereert. Het vereenvoudigen van de realiteit is dan de enige manier om hoe dan ook verandering te initiëren. Organisaties die innoveren, maken al dan niet  bewust hun eigen ronde koe om stappen in het onbekende te zetten. Specifiek bij veranderingsprocessen maakt iedereen zijn eigen ronde koe van de nieuwe te verwachten realiteit. In het beste geval rollen al die exemplaren min of meer in dezelfde richting...