Wat het boek Mission Economy van Mariana Mazzucato me leert over innovatie...

Wie het werk van Mariana Mazzucato een beetje volgt, weet dat deze econome met een andere bril kijkt naar kapitalisme dan veel van haar vakgenoten. Contrair zijn op zich kan een hefboom zijn om zichtbaar te worden in de buitenwereld. In coronatijden zijn er wel meer stemmen die debiteren dat de overheid terug een actievere rol moet nemen in gezondheidszorg.  Deze Italiaans-Amerikaanse econome bouwt echter al sinds 2013 een rationale op waarin ze aangeeft dat de rol van de overheid in innovatie wordt onderschat. Toen schreef ze 'De Ondernemende Staat' waarin ze voorbeelden geeft hoe belangrijk en bij het grote publiek onbekend de rol is van de overheid in grote innovaties waarvan we allen de vruchten plukken. Het internet om er maar één te noemen. Maar ook de basis van de smartphone technologie. 8 jaar later legt ze Mission Economy neer. De ondertitel ‘A moonshot guide to  changing capitalisme’ doet vermoeden dat ze een paar keer gaan dineren is met Thomas Piketty. Dat kan nog kloppen ook. Het is niet toevallig dat beiden in mei een open brief uitbrachten waarin ze opriepen voor minimale lonen als een cruciale stap in de recovery na Covid19.  Maar toch is Mazzucato geen Piketty. En Mission Economy is geen ‘Kapitaal in de 21^ste eeuw’.

Met ‘Moonshot’ op de cover weet je meteen welke rode draad als voorbeeld in dit boek vaak terugkomt: het Apollo-programma. Niet zozeer als roadbook voor nieuwe moonshots. Daarvoor was het programma te eng technologisch van aard. Wel vanuit het belang van een erg ambitieuze missie. To boldly go where no man ever has gone before. Het vat meteen de hypothese samen waaraan dit boek zich ophangt. Er is nood aan een nieuw narratief voor de politiek: het idee van een publieke purpose/missie als gids voor beleid en het betrekken van bedrijven en bij uitbreiding de brede maatschappij. De missie als verbindende factor. Een ander uitgangspunt van Mazzucato is dat het kapitalisme (as we know it) in crisis is. Covid19 is daarbij maar één voorbeeld waarbij bleek dat grote groepen mensen wereldwijd afgleden naar armoede door een gebrek aan sociale zekerheid. Disfunctionaliteit in het bestaande kapitalistische systeem uit zich via een aantal problemen:

• De financiële sector financiert vooral zichzelf. De meeste middelen vloeien naar financieringsproducten, verzekeringen en real estate in plaats van productieve assets
• Bedrijven hebben zichzelf vaak herleid tot financiële systemen. Mij lijkt dat vooral het geval bij grotere bedrijven. De gemiddelde Vlaamse kmo lijkt me daar niet onder te vallen;
• Klimaatopwarming creëert een nieuw paradigma
• Regeringen zien zich te veel als probleemoplossers en veel te weinig als strevend naar het realiseren van ambitieuze doelen. Het is vooral deze vaststelling die de basis is van dit boek.

Onderliggend zijn er 5 mythes die in de loop der tijd binnengeslopen zijn in beleidskamers:

• Bedrijven creëren waarden door risico te nemen. Regeringen moeten enkel faciliteren en de-risken. Nochtans zijn het vaak de risico’s genomen door overheden die leiden tot grote doorbraken. Hoge onzekerheid remt meestal bedrijven af. Gevolg: bedrijven stappen pas in als het grotere risico weg is.
• De doelstelling van overheden is markt falen oplossen. Als de overheid immers zelf ambitieus handelt, wordt ze beschuldigd van het beconcurreren van de private sector. Mazzucato stelt dat juist het omgekeerde waar is: publieke investeringen kunnen nieuwe markten creëren.
• De overheid moet als een bedrijf worden geopereerd: dat hoorde ik ooit ook iemand stellen, al had die allicht geen benul van wat dat dan wel betekent. Niet zelden gevolgd trouwens door de stelling dat de overheid zaken moet privatiseren.
• Outsourcing bespaart geld en vermindert risico’s: er zijn wel wat voorbeelden te rapen wereldwijd die aantonen dat dit niet noodzakelijk leidt tot een betere dienstverlening.
• De overheid moet geen winners selecteren: nochtans is net dat wat de Zuid-Koreaanse regering deed in de jaren ’90 door volop in te zetten op high-definition technologie. Ecosystemen rond VIB en Imec zijn ook een gevolg van een doorgedreven investering en dus gemaakte keuzes in het verleden.

Naast de duidelijke schets van een hoger doel door Kennedy, startte binnen het Apollo programma een combinatie van basisonderzoek en toegepast onderzoek. Onderliggend was er een innovatiesysteem, gestuurd door een vorm van ‘systeem management’ om de samenhang tussen problemen en uitdagingen in beeld te brengen. Met een communicatiestructuur achter om snel relevante vooruitgang te delen tussen verschillende betrokken organisaties. Vaak ook gebaseerd op outcome-based budgettering. De kerntaak van NASA als overheidsorganisatie was de missie definiëren, het programma plannen, helder zijn op de verwachtingen en dan ruimte bieden voor zo veel mogelijk innovatie. Een deskundige staf was daartoe cruciaal. De opvolging werd bewust niet uitbesteed. Doel was de opbouw van een zogenaamde ‘absorptiecapaciteit’, interne kennisopbouw om externe opportuniteiten en samenwerkingen goed te begrijpen. Eigenlijk gewoon een goede praktijk die we zelf ook aan bedrijven aanraden bij het opzetten van innovatieprojecten. Als je innoveert, zorg dan dat je nieuwe kennis ook integreert in je werking. Nieuwe kennis leidt tot nieuwe kennis. Les die Mazzucato trekt uit Apollo is dat de overheid veel meer impact heeft op innovatie en economische welvaart door doelgericht te stimuleren eerder dan gefocust te zijn bij het toekennen van middelen op korte termijn economische indicatoren zoals jobcreatie.

Vertaald naar nieuwe missies in de 21^ste eeuw passeert Mazzucato ook niet aan de 17 SDG’s als kader. Belangrijke nuance is dat veel meer dan bij Apollo ook wetgevende en gedragsaanpassingen nodig zijn om missies in dit kader te definiëren. Armoede laat zich niet oplossen door alleen technologische oplossingen. Een top-down visie is niet genoegd. Engagement van burgers is essentieel voor succes. Mazzucato adviseerde de Europese Commissie al eerder over een meer challenge-driven beleid en onderzoeksprogramma.  Het resulteerde in 5 uitdagingen die ook leidend zijn in Horizon Europe: aanpassen aan klimaatverandering, kanker, gezonde oceanen en waterlopen, klimaatneutraal en smart cities met gezond bodem en voeding.  Voor elk van hen is een missiemap uitgetekend waarin de uitdaging zicht vertaalt in enkele missies. Een missie betrekt sectoren en vertaalt zich in projecten. Redelijk rechttoe rechtaan volgens de aanpak van een bedrijfsstrategie dus. Maar in een Europese werking met verschillende departementen een uitdaging. Dat geldt niet minder bij nationale overheden. Structure follows strategy is in de praktijk niet altijd makkelijk te concretiseren.

Een missie-gebaseerde werking vraag enkele stappen:

• Missie selecteren: een duidelijke richting en tijdsgebonden , bv. CO2 reductie met 30% tegen 2025. De missie moet voldoende ambitie hebben om verschillende disciplines en sectoren te betrekken. En het moet toelaten verschillende oplossingen naast mekaar te laten ontwikkelen.
• Missie implementeren: door nieuwe beleidsinstrumenten, door meer te ageren als een investeerder in plaats van een geldverstrekker in tijd van nood, een beter inzicht in risico’s langs de innovatieketen, door het goed opvolgen van de progressie op basis van tussentijdse mijlpalen en dat ook zelf in handen te nemen en niet uit te besteden en finaal ook nieuwe samenwerkingsmodellen tussen publieke en private sector.
• Burgers betrekken: een mooi voorbeeld is hoe plastic-vrije oceanen een gespreksonderwerp werd in scholen en daardoor ook aan de keukentafel. Ik herinner me ook een gesprek in de trein dat ik niet anders dan kon aanhoren, waarbij de ene moeder tegen de ander zei dat ze meer vegetarisch ging eten omdat haar dochter op school had geleerd over de milieu-impact van vleesconsumptie.

In haar boek geeft Mazzucato een paar voorbeelden van missies. Het verkleinen van de digitale kloof in de maatschappij is er één van. Het is duidelijk dat dit meer vraagt dan een technologische oplossing. Het omvat economische, sociale, cognitieve, politieke en technologische elementen. Het is niet anders bij andere missies die zich enten op de SDG’s.

Tot slot geef ze nog 7 pijlers mee om te transformeren naar een meer missie-gedreven beleid, meteen ook een goede samenvatting:

• Een nieuwe benadering van waarde die co-creatief tussen overheid, bedrijven en burgers moet gecreëerd worden. Niet het individueel ondersteunen van specifieke sectoren of bedrijven, maar problemen/uitdagingen definiëren waarin bedrijven en sectoren door samenwerking samen aan oplossingen werken
• Co-creëren van markten ipv het bijsturen van markfalen.  In dit kader zet Mazzucato ook een boom op om het octrooisysteem wat aan te passen. Een discussie die met de corona-vaccin patenten erg actueel is.
• Focus op samenwerking in plaats van competitie, waarbij ook de overheid kennis uitbouwt in plaats van enkel competenties te outsourcen. Een interessant concept is dat van ‘dynamic capabilities’, de interne capaciteit om competenties en kennis te integreren en recombineren om snel in te spelen op wijzigende omstandigheden. Je zou kunnen stellen dat er voldoende generalisten in de overheid moeten zitten die zaken kunnen connecteren. Verder is belangrijk om bij monitoring voldoende aandacht te hebben voor spill-overs en additionaliteit, ruimer dan effecten als directe tewerkstelling.
• Een overheid die de economie aan het werk zet om maatschappelijke uitdagingen te realiseren eerder dan de maatschappij laat werken voor de economie. Een overheid ook die zich meer als investeerder gedraagt.
• Waardecreatie is een collectief gebeuren dus waarde captatie moet dat ook zijn
• Nieuwe vormen van contracten tussen overheid en private sector, symbiotisch in plaats van parasitair. Niet focussen op het wegnemen van risico’s, maar wel op het delen van risico’s
• Participatie en co-creatie

Als we vanuit onze organisatie kmo’s begeleiden is één van de kernvragen bij innovatie ‘wat is het probleem dat je wil oplossen of de uitdaging die je wil aanpakken?’. Het is volgens Mazzucato voor overheden de uitdaging om die vraag centraal te stellen om te komen tot innovaties waarin verschillende beleidsdomeinen samenwerken aan de uitdagingen waar we als maatschappij voor staan...