Wat het thema van Mission Impossible mij leert over innovatie...

Mission Impossible en innovatie in één zin. Nee, ik smijt de handdoek niet in de ring bij het Innovatiecentrum. Sommige titels stichten verwarring. Sommige kranten houden er hun oplages hoog door.  Innovaties zijn zelden een Mission Impossible, al betekent dat niet noodzakelijk dat elke innovatiemissie eindigt met een Mission Completed stempel. En dan zou nu een quote moeten volgen over hoe falen je sterker maakt. Zeker en vast, maar let's face it: iets dat mislukt blijft, al is het maar voor even, een onaangename ervaring, zelfs voor de grootste optimisten. Wat muziek kan dan de zeden wat verzachten. Bijvoorbeeld het Mission Impossible leidmotief.

Er is iets speciaals aan dit muziekstuk van de hand van de Argentijnse componist Lalo Schifrin. Het moet zijn omdat Schifrin zijn roots heeft in de Jazz muziek, een muziekstijl die zich sterk laat leiden door improvisatie en creativiteit. 'Yes to the mess' is het mantra van jazz muzikanten en het is een metafoor die erg dankbaar is in bedrijfsorganisaties. Frank Barrett schreef er een gelijknamig boek over. Mission Impossible is geschreven in 5/4 maatsoort. Voor wie geen muziekopleiding heeft gehad: een nogal ongebruikelijk maat in populaire muziek. Het merendeel van rock en pop staat in 4/4 en dan heb je natuurlijk nog de wals die in 3/4 staat.

Goed om weten is dat zo'n maatsoort een sterke impact heeft op de cadans van een muziekstuk. Wie de eerste maten van Mission Impossible aanhoort, zal direct het gevoel krijgen dat er iets niet klopt. Ook niet muzikaal ontwikkelde hersenen worden verrast door de asymmetrie in het nummer. 5/4 is dan ook een zogenaamde samengestelde maatsoort, eigenlijk een combinatie van 3/4 (wals) en 2/4 (bv. marsmuziek). Net dat verrassingseffect zorgt er echter voor dat de muziek beter blijft hangen en niet verdrinkt in de tsunami aan andere melodieën die dagelijks ons hoofd overspoelen. Er zijn natuurlijk nog andere songs die door hun maatkeuze geschiedenis schreven. Veel kans dat Lalo Schifrin zijn motief voor Mission Impossible haalde bij Dave Bubreck die in 1959 al zijn Take Five schreef.  Let vooral op de gelijkenis in de eerste maten van beide nummers.

Diverse hits in de geschiedenis vielen op door hun afwijkende maatkeuze of door het combineren van verschillende maatsoorten (Queen was daar bijvoorbeeld sterk in). Wie Made to Stick van de gebroeders Heath ooit las of The Purple Cow van Seth Godin, weet hoe belangrijk het verrassingselement is om op te vallen binnen het steeds maar groeiende aanbod aan innovaties. Dat geldt niet alleen voor visuele waarnemingen, maar zeker ook voor auditieve signalen die ons bereiken.  De cadans waarmee je de innovatie in de markt zet is één element om te verrassen. Je kan gaan voor een 2/4 en rechttoe rechtaan op je doel afgaan met marsmuziek geleid door een strak businessplan (stick to the plan!). Of je kiest voor een 3/4 (wals) waarbij je soms al eens stilstaat om rond te kijken en de beste richting te kiezen rekening houdend met de competitie op de dansvloer die zich ook verplaatst. Of je kiest een 4/4 (foxtrot) waarbij je zelfs af en toe een stap achteruitzet (reculer pour mieux sauter) om beter overzicht te houden. Of je mengt het dooreen en krijgt een nummer zoals Money van Pink Floyd in 7/4. Sprekende titel eigenlijk...

Wat Peter De Keyzer en zijn vrije markt ideaal mij leert over innovatie...

Duaal gevoel als je net een boek toeslaat dat een liefdesverklaring is aan de vrije markt terwijl op de radio aangekondigd wordt dat Delhaize 2500 banen wil schrappen. Ook dat is de vrije markt of net niet? Ik veronderstel dat de werknemers bij Delhaize weinig boodschap hebben aan het boek van Peter De Keyzer. Of misschien toch...?

Laat één ding duidelijk zijn. Dit boek is geschreven door een vurige minnaar van de vrije markt. Als Chief Economist bij een bank lijkt dat ook niet zo verwonderlijk, zou je denken. Het dient gezegd: een boek dat werd aangekondigd als 'er is meer nood aan individualisme in onze maatschappij' voelt wel even aan als een trap onder de gordel bij een sociaal-bewogen mens. Maar omdat die mens ook dagelijks in contact komt met ondernemerschap in zijn meest pure vorm,  maakt de pijnscheut van de trap al snel plaats voor nieuwsgierigheid.  

De Keyzer heeft de geschiedenis aan zijn kant. Er valt immers weinig op af te dingen: economische groei heeft onze welvaart sterk verhoogd. En vrije handel heeft een sterke hand in die economische groei en die handel zitten bovendien diep ingebakken in onze menselijke natuur. Nu, hier begint het al: wat is welvaart? De Nederlandstalige Wikipedia spreekt over "de mate waarin de behoeften met de beschikbare middelen kunnen worden bevredigd." De Engelstalige versie dicteert: " Prosperity is the state of flourishing, thriving, good fortune and/or successful status." Van vervullen naar behoeften naar 'successfull status': een behoorlijke stap. Welvaart wordt dus blijkbaar wat anders ingekleurd naargelang de regio en omstandigheden. Een belangrijke definitie is ook die van de 'vrij' in 'vrije markt'. Die impliceert immers vrije wil bij alle mensen die betrokken zijn in de markt en de manier waarop ze wordt vormgegeven. Nogal wat zogenaamde uitwassen in onze maatschappij, volgens sommigen te wijten aan diezelfde vrije markt, zijn dus in tegenstrijd met de principes van diezelfde vrije markt. De 'vrije markt' bestaat dus niet, zal allicht nooit bestaan en is dus te beschouwen als een streefdoel. 

Zoals gezegd: de auteur heeft de geschiedenis aan zijn kant. Alternatieve maatschappijmodellen hebben in het verleden vooral aangetoond dat ze uiteindelijk vooral bezig zijn met zichzelf in stand te houden. Een van de pijlers van de vrije markt is nochtans ook ons individualisme: de bakker bakt zijn broden om zijn eigen welvaart te verhogen en niet uit liefdadigheid om mijn maag te vullen. Door iedereen kans te geven om zijn eigen individuele eigenbelang na te streven, gaat iedereen erop vooruit en niet een beperkte groep zoals bv. in een geplande economie. Dit kan je beschouwen als de centrale these van het boek en overtuiging van de auteur.  Een belangrijk  deel van het boek wijdt zich aan het bestrijden van contra-argumentatie die tracht de problemen in deze maatschappij af te schuiven op de vrije markt idealen, zoals:

• De vrije markt vulgariseert:  de kans dat je in Noord-Korea een MacDonalds vindt is inderdaad klein, maar wil je ruilen?
• Kinderarbeid als resultaat van de vrije markt: als we 150 jaar terug gaan, was er veel meer kinderarbeid. Door de industriële revolutie is de kinderarbeid juist verminderd. Kinderarbeid is meer dan ooit een schande, maar je lost het probleem niet op met minder groei, maar door technologische vooruitgang. Maar zonder twijfel, mistoestanden moeten aangepakt worden.
• Maximumprijzen zijn niet echt een goed idee omdat ze consumenten het idee geven dat ze kunnen blijven consumeren zoals tevoren, terwijl het aanbod daalt. Iedereen die wat vertrouwd is met de wet van vraag en aanbod weet welke impact een kunstmatige ingreep in de prijzendynamiek heeft. 
• Minimumlonen: hoewel die uit nobele motieven worden opgelegd, resulteren ze vaak in hogere werkloosheid omdat de markt de prijs niet wil betalen. Een redenering die niet helemaal klopt. Het is inderdaad zou dat ook hier de wet van vraag en aanbod speelt en dat bij meer aanbod aan dan vraag naar werkkrachten, de prijs kan dalen. Een inkomen is echter deels te gebruiken voor het vervullen van primaire behoeftes. Zonder minimumloon is het risico op een te sterke deflatie in de lonen niet ondenkbaar. 
• Groei impliceert ongelijkheid: los van een technische discussie over hoe armoede dan wel gemeten moet worden (ik denk niet dat mensen die in armoede leven er wakker van liggen of ze nu in absolute of relatieve armoede leven) stelt het boek de relevante vraag: bestrijd je armoede best door meer groei of door herverdeling van bestaande welvaart. Het laatste betekent dat een maatschappij waarin iedereen arm is, geen probleem heeft. Dat probleem ontstaat maar als er iemand door initiatief te nemen zijn rijkdom vergroot. Het is moeilijk geloven in tijden waarin de miljoenen-ontslagpremies in het rond vliegen, maar volgens Nobelprijswinnaar Kuznets nemen de inkomensverschillen toe als samenlevingen rijker worden om dan weer af te nemen vanaf een bepaald inkomensniveau. The rise of the Middle Class…Dus toch maar opteren voor het groeimodel. Ook hier is er weer een sluitstuk op het model voorzien, door herverdeling toch te plannen voor de allerzwaksten. De vraag wie daar dan wel onder valt gaat het boek uit de weg. Nochtans is dat niet zelden de kernvraag als het gaat over herverdeling. 
• De aarde zal bezwijken door de blijvende groei: laat dit een voorspelling zijn van alle tijden. Tot heden heeft de mens bewezen dat hij zich kan aanpassen als de evolutie daar om vraagt. En daar komt innovatie natuurlijk om de hoek kijken, gezien innovatie in belangrijke mate heeft bijgedragen tot productiviteitsverbeteringen. Bovendien is er een zelfregulerend systeem. In maatschappijen die groeien in welvaart, daalt het geboortecijfer veelal, waardoor de demografische groei afremt.
• Groei en innovatie hypothekeert tewerkstelling: het verleden toont vooral aan dat we een stijgende welvaart hebben gekregen met een daling in de werktijd (uren). De huidige discussies over langer werken (leeftijd) lijken daarmee in conflict, maar zijn een teken dat we mogelijk een voorschot hebben genomen op de welvaart. Enkel verdere groei door technologische innovatie kan het mogelijk maken om de vereiste duur van de loopbaan te verkleinen.

Laat duidelijk zijn: in grote mate kan ik mij terugvinden in de liefde van Peter De Keyzer voor het vrije-markt-model. In zijn meest ideale vorm kan dit een maatschappelijk model zijn dat er in slaagt om welvaart en welzijn te combineren. Maar, ideale vormen: ze bestaan zelden of nooit (voor de directe betrokkenen). Dus moeten we rekening houden met  onvolkomenheden. Wat dit boek meer maakt dan een pamflet voor een maatschappelijk ideaal is juist het inzicht dat eigenbelang niet altijd werkt. Vooral niet als het gedrag van consumenten of producenten negatieve gevolgen heeft voor anderen en waarbij die gevolgen niet of onvoldoende in rekening worden gebracht. Een fabriek betaalt daardoor mogelijk te weinig voor haar milieu-impact, een visser zou de vijver al snel kunnen leegvissen, maar ook een individuele autogebruiker betaalt mogelijk te weinig voor zijn impact op de maatschappij. Dergelijke negatieve externaliteiten worden op dit momenten onvoldoende ingecalculeerd.

Vraag is hoe dat aan te pakken? Alvast niet door de overheid te laten opleggen hoeveel er geproduceerd mag worden of door belastingen te heffen volgens De Keyzer. Wel door het toekennen of veilen van gedeeltelijke eigendomsrechten, maw door het privatiseren van het gemeenschappelijke bezit. Eigenaarschap zet mensen immers aan tot een meer verantwoord gedrag. Het verhandelen van CO2 uitstootrechten geeft hij aan als voorbeeld, al is het Europese systeem uitgedraaid op een mislukking.  Over hoe dergelijk systeem dan wel moet vormgegeven worden, blijft de auteur op de vlakte. Hij beseft wel het risico dat dergelijke externaliteiten al snel voor van alles en nog wat kunnen geclaimd worden. Uiteindelijk lijkt dan toch de goodwill van de ondernemer of maatschappij zelf  weer maatstaf te worden. Er zijn heel veel ondernemers die het maatschappelijk belang zeer hoog in hun vaandel dragen, maar niet allemaal helaas. En dan komt toch weer de overheid op de proppen...

Kortom: het sluitstuk van externaliteiten om de vrije markt echt als ideaal voorop te stellen wordt in het boek eerder zwak uitgediept. Maar een boek dat onze toekomstige welvaart in handen legt van innovatie en technologie als bron voor groei, kan ik enkel toejuichen. Innovatie is meer dan ooit de drijver om de markt meer vrij te maken...

Wat een bewijs uit het ongerijmde me leert over innovatie...

Nu de TV nog net niet ingepalmd wordt voor het WK voetbal, is er nog ruimte voor een kwaliteitszender als National Geographic. Altijd goed voor de inspiratie die documentaires. Wat ik laatst zag was toch wel erg bijzonder. Een bijdrage over cidaden, een geslacht van insecten die voorkomen in de VS. Niet zomaar insecten. Ze hebben een sterk afwijkende ontwikkelingscyclus in vergelijking met andere insecten. De nimfen zitten namelijk 13 of 17 jaar onder de grond te wachten op het goede moment om en masse gedurende enkele weken bovengronds te komen om zich voort te planten. Niet echt een ingenieuze tactiek om de soort tot een kampioen te maken in de evolutieleer zal u denken. Ware het niet dat die cidaden een Master in Mathematics lijken te hebben.

Die 13 en 17 zijn immers niet toevallig gekozen: het zijn namelijk priemgetallen. Door een cyclus te hebben van een priemgetal is de kans zeer klein dat die cyclus samenvalt met die van predatoren. Stel immers dat die predatoren in aantal boosten om de 2 of 3 jaar dan is de kans veel kleiner dat hun boost samenvalt met die van de cidaden. Andere biologen geven aan dat de cidaden door het hanteren van 2 verschillende cycli (13 en 17 jaar) ook bewaken dat er geen kruising is tussen beide species. Reken er het aantal gemeenschappelijke veelvouden van 13 en 17 maar op na. Priemgetallen en hun bijzondere eigenschappen, je moet het cryptologen niet vertellen...

Boeken zijn er over geschreven over de verschillende eeuwen heen. Alleen met de priemgetallen zelf op te lijsten heb je een lijvig werk. Dankzij Euclides weten we dat het er oneindig veel zijn. Allicht doet zijn bekende stelling bij je nog wel een belletje rinkelen. Beeld je in ergens 300 v. Chr. Euclides zit al maanden te peinzen hoe hij zijn collega-wiskundigen kan overtuigen dat er oneindig veel priemgetallen zijn. Tot hij ineens denkt: 'stel dat dat niet klopt en er bestaat maar een eindig aantal.' Meteen de grondslag van zijn bekende bewijs uit het ongerijmde. Het is een van de bekendste voorbeelden van een bewijs uit het ongerijmde, toegepast wanneer een direct bewijs niet mogelijk is. Fundament van deze bewijsmethodiek: de veronderstelling dat een stelling alleen waar of onwaar kan zijn.

Altijd aanlokkelijk om zo'n bewijs uit het ongerijmde benadering te hanteren in onzekere omstandigheden. Bij het inschatten van de relevantie van een beoogde innovatie bijvoorbeeld. In businessplannen lees je al snel allerhande voordelen die de innovatie zal creëren voor klanten. Mensen die verschillende businessplannen per dag doornemen daarmee overtuigen is moeilijk. Business plannen: het is geen exacte wiskunde en de stelling kan dus niet alleen waar of onwaar zijn, maar ook een beetje waar. En toch denk ik op zo'n moment wel eens aan Euclides: 'stel dat de innovatie niet op de markt komt, dan zouden hun klanten in de toekomst hun nood zoals nu moeten oplossen met als gevolg dat....'. Euclides was een lean innovator.

Waar lean innovation en Valley of Death mekaar ontmoeten...

In een tijd waarin business model innovatie het leidende mantra is geworden, zou een mens bijna vergeten dat technologische innovaties nog altijd alive and kicking zijn. Enkel een verwarde profeet durft al wel eens prediken dat technologieontwikkeling iets van de vorige eeuw was. Mensen die denken dat we het nu wel gehad hebben qua technologische revoluties: ze zijn van alle tijden. Zoals lean een methodiek is die ondertussen door elke ICT starter omarmd wordt, zijn er ook bij technologie-ontwikkeling van oudsher leidraden. Een van de meest gehanteerde methodes om houvast te hebben in een ontwikkeltraject vond zijn oorsprong in de technologiesector of all places, de ruimtevaart.

Exact 40 jaar geleden voerde de NASA onderzoeker Stan Sadin een eerste schaal in die tot doel had om de fase waarin een technologische ontwikkeling zat te catalogeren. Waar de eerste schaal nog 7 stappen bevatte, omvat de meest courante roadmap heden 9 Technology Readiness Levels (TRL). Stel dat je een nieuwe technologie wil ontwikkelen om CO2 uit de lucht om te zetten naar een koolstofbron die gebruikt kan worden voor chemische syntheses, gebruik makend van een nieuw type enzyme. Je doorloopt daarbij dan de volgende TRL's:

• TRL 1: startpunt waarbij je bv. start met wat simulaties op papier om de eigenschappen van het enzyme in kaart brengt
• TRL 2: je formuleert een technologisch concept dat geschikt kan zijn voor de beoogde toepassing, in casu het capteren van CO2 uit de lucht. 
• TRL 3: start van labotests waarbij je de veronderstelde eigenschappen van het concept apart test (bv. vorm waarin enzyme wordt gebruikt, reactortype dat je wil gebruiken, eventuele drager waarop enzyme geënt wordt,...) 
• TRL 4: eerste labotest waarbij je de verschillende onderdelen van het concept samenbrengt. De focus ligt daarbij op het testen van hun compatibiliteit. Kunnen bv. de enzymes lang genoeg overleven op de gekozen drager, verliezen ze niet hun activiteit,...
• TRL 5: labotests ala TRL 4 waarbij echter de focus verschuift naar het resultaat (bv. de snelheid waarmee CO2 uit de lucht wordt gecapteerd) door te werken met verschillende omgevingsparameters
• TRL 6: hier wordt de stap gezet naar een prototype dat getest wordt in reële omstandigheden (simulatie van die omstandigheden in labo of elders). Een prototype wordt bv. gedurende een langere periode getest, waarbij de luchtcondities (temperatuur, vochtigheid,...) worden gewijzigd in lijn met reële omstandigheden.
• TRL 7: testen van prototype in een reële omgeving als model voor latere full-scale. De enzymereactor wordt geïntegreerd in een volledige installatie en buiten getest. 
• TRL 8: technologie werkt en kan gedemonstreerd worden 
• TRL 9: technologie heeft zich bewezen op reële schaal

Zoals met elke roadmap, is dit geen lineair proces, maar is het soms nodig een stap terug te zetten naar een lager TRL. Des te beter je het ontwikkeltraject echter vooraf definieert, des te kleiner het risico op veel iteraties. Als je weet waar de origine van deze schaal ligt, is het niet echt verrassend dat er in geen enkele stap gesproken wordt over marktvalidatie. Bij NASA was de leverancier meteen ook de klant. Vraag is hoe je als start-up, kmo of bedrijf je voordeel kan doen met deze roadmap en toch kan vermijden dat je na TRL 8 vaststelt dat er geen interesse is in de markt. Het is je allicht opgevallen dat de Valley of Death pas overbrugd wordt tussen TRL 7 en 9.   Er is dus duidelijk nood aan een analoge Market Readiness Level (MRL) roadmap die parallel loopt met de TRL. Een poging:

• MRL 1: indicatie dat er een klantensegment is in de markt dat iets mist --> je vormt al een eerste idee over een mogelijke oplossing (TRL 1)
• MRL 2: identificatie van de specifieke nood op basis van 'probleem'gesprekken --> je streeft naar een problem/solution fit (TRL 2)
• MRL 3: identificatie van de vereisten voor een Minimum Viable Product met gesprekken om de oplossing te valideren --> je komt tot het definiëren van een minimum viable product (TRL 3)
• MRL 4: je kwantificeert de vereiste functionaliteiten --> je bouwt het MVP (TRL 4)
• MRL 5: je tast de geschiktheid van het MVP af met de markt -->  eerste werkende MVP (TRL 5)
• MRL 6: testen van MVP met de early adopters --> prototyping waarbij feedback van markt ontwikkelproces verder stuurt (bv. keuze features) (TRL 6)
• MRL 7: vastleggen van de vereiste features voor grootschalige acceleratie --> product wordt klaargemaakt voor acceleratiefase (TRL 7)
• MRL 8: acceleratie en marktreplicatie --> allerhande demonstratietests (TRL 8)
• MRL 9: technologie is markt gepenetreerd --> state of the art technologie (TRL 9) 

Het combineren van TRL en MRL verkleint het risico of een Valley of Death tussen TRL 7 en 9. De voortdurende marktvalidatie verhoogt immers de kans op een product-market fit...